Bir gün markette dolaşırken düşündüm:

“İyilik indirimde mi acaba? 1 alana 1 bedava?”

Yoksa biz iyiliği sadece Instagram bio’muza yazmak için mi yapıyoruz?

Ahlak felsefesi, işte tam burada devreye giriyor. Ne zaman doğruyu yapmış oluyoruz? Kim karar veriyor neyin doğru olduğuna? Ya da en felsefi haliyle: İyi nedir?

Sokrates – Erdemli Olmak İçin Biraz Sorunlu Olmak Gerek

Sokrates’e göre insan, bilerek kötülük yapmaz. Kötülük yapan kişi aslında neyin iyi olduğunu bilmiyordur.

Yani ona göre: “Bilen insan, iyi insandır.”

Bugün birisi sana “Bunu yapmaman gerektiğini bilmiyor musun?” dediğinde, içinden “Biliyor olsam yapar mıydım?” diye geçiriyorsan… evet, Sokrates’in sınıfındasın.

Aristoteles – Ne Azı Ne Fazlası: Altın Orta

Aristo, ahlaki davranışın ölçüsünü “altın orta” ilkesiyle anlatır.

Cesaretin ortasında korkaklık ve deli cesareti vardır.

Cömertlik de öyle; bir ucunda cimrilik, diğer ucunda savurganlık.

Kısaca Aristo bize şunu diyor:

“Abartma kanka, denge iyidir.”

Kant – Görev Ahlakı: Kuralları Ezberle, Sapma!

Kant, biraz serttir. Ona göre bir davranış, sırf doğru olduğu için yapılmalıdır.

Yani “iyilik yaparsam insanlar beni sever” diyorsan, Kant seni sevmez.

İyi davranış, sonuç odaklı değil, niyet odaklı olmalı.

Dürüstlüğü örnek alalım: Kant’a göre, ölüm kalım bile olsa yalan söylemek yanlıştır.

“Peki ama Kant Bey, hani sevgi, hani empati?”

Cevap: “Yasa bir kez bozulursa, sistem çöker evlat.”

Jeremy Bentham ve John Stuart Mill – Mutluluk = Ahlak

Hazcı felsefeye göre bir davranış, olabildiğince çok kişiyi mutlu ediyorsa ahlakidir.

Yani bir nevi “mutluluk muhasebesi”:

“Bu karar 5 kişiyi mi, 50 kişiyi mi mutlu eder?”

İyiyse yap, kötü sonuç doğuruyorsa kaç.

Modern dünyada siyasetten reklama her şey bu mantıkla çalışıyor. Ama birini feda edip diğerlerini mutlu etmek doğru mu gerçekten? İşte etik burada çetrefilleşiyor…

Bugün Ahlak Nerede?

Bugün sosyal medyada iyilik “gösterisi” moda.

Başkalarının gözünde iyi görünmek için yapılan “yardım”lar, “bağış”lar, “iyi insan” pozları… Kant olsa TikTok’u sinirinden patlatırdı.

Ama şu da var: İyi bir insan olmak hâlâ mümkün.

Kendi içinde doğru olduğunu hissettiğin şeyleri, beklenti olmadan yapmak.

Sonuç: İyilik Kandırmacaysa Ahlak da Ne Ola?

Ahlak, sadece ne yaptığınla değil, neden yaptığınla da ilgilidir.

Bazen iyilik, görünmeden yapılan bir harekettir.

Ve felsefe bize şunu sorar:

“Karanlıkta da doğruyu yapar mısın, kimse görmediğinde bile?”

Sana Soru:

Sence insanlar gerçekten iyi olduğu için mi iyilik yapıyor, yoksa iyi görünmek için mi?

Yorumlarda bir vicdan tartışması başlasın!